Fundacja rodzinna jako narzędzie sukcesji – zasady, korzyści i pułapki (z uwzględnieniem zmian prawnych)
- Jakub Topolewicz
- 9 lis
- 4 minut(y) czytania
Zaktualizowano: 9 lis
Fundacja rodzinna to przełomowe narzędzie sukcesji majątkowej, które wprowadza nową jakość w planowaniu międzypokoleniowego zarządzania majątkiem. Choć instytucja ta daje liczne korzyści – zarówno podatkowe, jak i organizacyjne – to obecne i planowane zmiany w przepisach rodzą poważne wątpliwości. Szczególne kontrowersje budzi wprowadzenie zmian przed upływem wyznaczonego okresu rewizji skutków regulacji przez samego ustawodawcę.
Czym jest fundacja rodzinna i co pozwala osiągnąć?
Fundacja rodzinna to osoba prawna, której celem nie jest działalność operacyjna, lecz zarządzanie majątkiem i zapewnienie długoterminowego wsparcia dla wskazanych beneficjentów – najczęściej członków rodziny fundatora. To konstrukcja prawna umożliwiająca „zatrzymanie” majątku w ramach jednej struktury i zarządzanie nim zgodnie z wolą fundatora – zarówno za jego życia, jak i po śmierci.
Dzięki fundacji można:
uporządkować proces sukcesji i uniknąć rozdrobnienia majątku,
utrzymać pełną kontrolę nad firmą rodzinną po śmierci właściciela,
wyznaczyć jasno określonych beneficjentów, terminy i warunki wypłat,
zapobiec ewentualnym sporom rodzinnym,
zabezpieczyć majątek przed osobistymi wierzycielami spadkobierców.
Co istotne, fundator może ustanowić mechanizmy wspólnego podejmowania decyzji – np. poprzez powołanie rady fundacji lub określenie procedur głosowania, co pozwala utrzymać wpływ rodziny na losy majątku również po jego odejściu.
Zakres dozwolonej działalności fundacji – co mówi ustawa?
Choć fundacja rodzinna nie może prowadzić typowej działalności gospodarczej, ustawa precyzuje zamknięty katalog dozwolonych działań, które nie naruszają jej celów i nie wykluczają preferencji podatkowych.
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność m.in. w następującym zakresie:
najem, dzierżawę oraz inne formy udostępniania mienia, jeśli nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszej odsprzedaży.
zarządzanie udziałami i akcjami w spółkach oraz uczestnictwo w funduszach inwestycyjnych.
obrót papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi.
udzielanie pożyczek beneficjentom oraz spółkom zależnym.
Takie działania miały charakter pasywny i zgodny z filozofią długofalowego zarządzania majątkiem rodzin – aż do ogłoszenia projektu zmian podatkowych w 2025 roku, który całkowicie zmienia logikę tego rozwiązania.
Korzyści z fundacji rodzinnej – kiedy warto ją rozważyć?
Sukcesja bez chaosu
Pozwala zachować integralność firmy i majątku rodzinnego. Dziedziczenie ustawowe przestaje mieć zastosowanie – fundator sam decyduje, kto i na jakich zasadach będzie korzystać z majątku.
Korzyści podatkowe
Dochody fundacji nie są opodatkowane CIT do momentu wypłaty świadczeń. Beneficjenci z tzw. „grupy zerowej” (np. dzieci, małżonek) są zwolnieni z podatku od spadków i darowizn. Fundacja może zatem służyć jako efektywne narzędzie optymalizacji transferu majątku.
Elastyczność i kontrola
Fundator może określić szczegółowe zasady zarządzania majątkiem, wypłat dla beneficjentów i wspólnego podejmowania decyzji. Statut fundacji to dokument o dużym znaczeniu strategicznym.
Ochrona majątku
Majątek wniesiony do fundacji staje się odrębną własnością – co utrudnia jego egzekucję przez wierzycieli fundatora - szczególnie jeżeli egzekucja ma dotyczyć zobowiązań, które powstały po powstaniu fundacji rodzinnej.
Pułapki i zagrożenia – co się zmienia i dlaczego trzeba uważać?
„Lock-up” majątku – zamrożenie aktywów na co najmniej 3 lata
Projekt nowelizacji przewiduje, że aby fundacja mogła korzystać ze zwolnień podatkowych, wniesiony majątek nie może być zbyty przez co najmniej 36 miesięcy.
W przeciwnym razie fundacja zapłaci 19% CIT od zysku ze zbycia. Choć podatek ten będzie można potrącić przy wypłacie świadczeń (obciążonych 15% CIT), to dla wielu fundacji – szczególnie inwestujących aktywnie – będzie to znaczne ograniczenie.
Innymi słowy, fundacja rodzinna nie będzie mogła zbyć bez podatku mienia wniesionego lub przekazanego jej nieodpłatnie, lub nabytego od podmiotu powiązanego (np. fundatora), jeżeli zbycie to nastąpiło przed upływem 36 miesięcy, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło to wniesienie, przekazanie lub nabycie.
Natomiast, jeżeli fundacja rodzinna to zrobi - będzie musiała zapłacić 19 % CIT, ale będzie mogła go później odliczyć przy wypłacie świadczeń na rzecz beneficjentów.
UWAGA: mienie wniesione do końca obecnego roku (tj. do końca 2025) niezależnie czy będzie zbyte przez FR przed czy po 1 stycznia 2026 r. – powinno pozostać opodatkowane na obecnych zasadach, tzn. nie będzie miał do niego zastosowania okres lock-up.
Dlatego też warto zastanowić się nad założeniem fundacji rodzinnej jeszcze przed końcem 2025 r.
Kontrowersje wokół opodatkowania najmu
Resort finansów zapowiadał, że opodatkowany ma zostać jedynie najem krótkoterminowy, co miało ukrócić wykorzystywanie fundacji do działalności quasi-hotelowej.
W rzeczywistości - zwolnienie z podatku obejmie wyłącznie najem o charakterze mieszkaniowym, czyli sytuacje, w których fundacja rodzinna udostępnia nieruchomość na potrzeby mieszkaniowe osób fizycznych, w ramach umów długoterminowych.
Wszystkie inne formy wykorzystania nieruchomości – w szczególności najem krótkoterminowy, świadczenie usług zakwaterowania (np. w apartamentach na doby czy condohotelach), a także wynajem powierzchni na cele komercyjne lub prowadzenia działalności gospodarczej (lokale użytkowe) – będą objęte opodatkowaniem CIT.
To oznacza de facto odejście od ustawowego katalogu dozwolonych działań, który zakładał, że najem mieści się w ramach celów fundacji rodzinnych. Takie rozwiązanie burzy zaufanie do stabilności prawa i zmienia zasady gry dla tych, którzy już powołali fundacje.
Fundacje rodzinne mają zostać objęte dodatkowymi przepisami dotyczącymi
zagranicznych jednostek kontrolowanych (CFC),
podatku od niezrealizowanych zysków (exit tax),
ukrytych dochodów – np. w przypadku umorzonych pożyczek.
To oznacza wzmożony nadzór i konieczność precyzyjnego dokumentowania wszelkich przepływów wewnętrznych - w szczególności, w przypadku korzystania ze struktur transgranicznych.
Dla kogo fundacja rodzinna to może być dobre rozwiązanie?
Sprawdza się najlepiej, gdy:
prowadzisz firmę rodzinną z myślą o przekazaniu jej kolejnym pokoleniom,
chcesz zachować kontrolę nad majątkiem nawet po swojej śmierci,
masz jasno określoną grupę beneficjentów i chcesz uniknąć sporów spadkowych,
Twoje źródła przychodów to inwestycje pasywne (udziały, papiery wartościowe, nieruchomości).
Może nie być optymalna, jeśli:
Twoja strategia wymaga szybkiego obrotu aktywami (lock-up to przeszkoda),
inwestujesz aktywnie w nieruchomości (zwłaszcza w najem krótkoterminowy).
Wnioski i rekomendacje
Fundacja rodzinna to narzędzie o ogromnym potencjale, ale też rosnącym ryzyku. Zmiany planowane na 2026 rok – szczególnie lock-up oraz opodatkowanie przychodów z najmu – mogą istotnie ograniczyć atrakcyjność tego rozwiązania dla wielu przedsiębiorców.
Decyzja o założeniu fundacji rodzinnej powinna być dziś poprzedzona wnikliwą analizą podatkową, prawną i strategiczną. To wciąż narzędzie z dużym potencjałem – ale nie dla każdego, nie w każdej sytuacji i nie bez profesjonalnego doradcy.
